Verplichtingen in de bijstand: meewerken aan huisbezoek

U bent in een aantal gevallen verplicht om uw medewerking te verlenen aan de gemeente. U moet daarbij denken aan:

• verplichte medewerking aan voorzieningen die de gemeente u aanbiedt om er voor te zorgen dat u zo snel mogelijk weer aan het werk gaat. Denk bijvoorbeeld een beroepskeuze test.
• verplichte medewerking aan een huisbezoek om te controleren of u nog wel recht heeft op bijstand.

Het huisbezoek

Het huisbezoek is het meest vergaande controlemiddel van de gemeente. Het is een grote inbreuk op uw privacy. Dat betekent dat de gemeente pas tot een huisbezoek mag overgaan als bepaalde informatie niet meer op andere wijze kan worden verkregen.

Huisbezoeken kunnen zowel aangekondigd als onaangekondigd plaatsvinden.

Aangekondigd huisbezoek

Bij een aangekondigd huisbezoek wordt er met u een afspraak gemaakt dat men op een bepaald moment bij u thuis komt. Redenen voor een aangekondigd huisbezoek zijn bijvoorbeeld:

• U kunt zelf door uw handicap of beperkingen niet bij de gemeente verschijnen
• De gemeente wil beoordelen of u in aanmerking komt voor bepaalde voorzieningen. U hebt bijvoorbeeld bijzondere bijstand aangevraagd voor een nieuwe wasmachine, omdat uw wasmachine buiten de garantietermijn stuk is gegaan. De gemeente kan dan komen kijken of dat echt wel zo is.

Onaangekondigd huisbezoek

Bij een onaangekondigd huisbezoek zijn er twee mogelijkheden:

1. Een of meer medewerkers van de gemeente staan opeens voor uw voordeur en vragen toestemming voor het verrichten van een huisbezoek.
2. U komt voor een gesprek over uw thuissituatie bij de gemeente. Tijdens het gesprek kondigt men een huisbezoek aan dat later op die dag zal plaatsvinden. In feite is dit een aangekondigd huisbezoek, maar in de praktijk heeft dit hetzelfde effect als een onaangekondigd huisbezoek.

De belangrijkste redenen voor de gemeente om een onaangekondigd huisbezoek te laten uitvoeren zijn:

• Om te controleren of u wel woont op het door u opgegeven adres
• Om te controleren of u mogelijk samenwoont (een gezamenlijke huishouding voert) met een ander
• Om te controleren of u mogelijk (zwart) werkt (u koopt en verkoopt bijvoorbeeld allerlei spullen via het internet)
• U stelt een kamer te huren maar u kunt geen of slechts een gebrekkig huurcontract laten zien

Inbreuk op uw privacy door huisbezoek

U hoeft alleen aan een onaangekondigd huisbezoek mee te werken als dit ook echt nodig is. Als de gemeente uw bankafschriften wil zien, hoeft hiervoor natuurlijk geen huisbezoek te worden afgelegd.

Voor een huisbezoek moet een goede reden zijn, anders is er sprake van een niet gerechtvaardigde inbreuk van uw recht op privacy.

Een paar voorbeelden waarvan later is vastgesteld dat hier onvoldoende reden was voor een huisbezoek:

• een anonieme tip, dat de uitkeringsgerechtigde zou samenwonen
• een uitkeringsgerechtigde zou een paar maanden in de gevangenis hebben gezeten
• vertrek van een medebewoner, met twee achterblijvende bewoners. De gemeente vermoedde hier samenwoning van de achtergebleven bewoners.

Toestemming bij huisbezoek noodzakelijk

Een huisbezoek mag niet plaatsvinden tegen uw wil. U moet dus toestemming geven. Vindt er tegen uw wil een huisbezoek plaats dan is er sprake van de schending van het huisrecht. Het binnentreden van uw een woning tegen uw wil is alleen in bepaalde gevallen en onder bepaalde voorwaarden mogelijk in het kader van strafrechtelijke onderzoeken.

Informed consent

Er is geen sprake van een inbreuk op uw huisrecht wanneer u daarvoor vrijwillig toestemming heeft verleend. Bovendien moet uw toestemming gebaseerd zijn op volledige en juiste informatie. Dit noemt men ook wel ‘informed consent’.

Een voorbeeld.

U ontvangt een bijstandsuitkering. Op een dag staan er twee mannen voor uw deur die zeggen namens de gemeente een huisbezoek af te komen leggen. U bent nogal overrompeld en u laat de mannen binnen zonder dat u eigenlijk weet wat zij precies komen doen. Ook hebben de mannen geen legitimatiebewijs aan u laten zien.

In deze situatie heeft u de betreffende personen weliswaar vrijwillig in uw huis toegelaten, maar is er van ‘informed consent’ geen sprake. Het gevolg hiervan is dat hetgeen tijdens het huisbezoek is aangetroffen niet mag meetellen als bewijs en dus niet tegen u kan worden gebruikt.

Ambtenaren van de gemeente die een huisbezoek uitvoeren hebben zich te houden aan de volgende verplichtingen:

• Zij moeten zich voorafgaand aan het huisbezoek legitimeren, dus voor uw voordeur en niet in uw woning (de ambtenaren hebben daarvoor speciale legitimatiebewijzen van de gemeente).
• Zij moeten u meedelen wat het doel is van het huisbezoek.
• Zij moet u om toestemming vragen voordat ze uw woning binnentreden.
• Zij moeten u meedelen wat de gevolgen zijn voor uw uitkering, als u besluit niet mee te werken aan het huisbezoek.
• Zij moeten na afloop een rapport opmaken waaruit moet blijken wat de redenen waren voor het huisbezoek en waaruit blijkt of de ambtenaren zich aan alle regels hebben gehouden.

Gevolgen van het weigeren van een huisbezoek

Hoewel u op grond van uw huisrecht een huisbezoek kunt weigeren, kan dit uiteraard gevolgen hebben voor uw bijstandsuitkering. Als bijvoorbeeld niet kan worden vastgesteld of u inderdaad recht heeft op een bijstandsuitkering, zal de gemeente uw uitkering direct beëindigen. Soms wordt de uitkering zelfs met terugwerkende kracht ingetrokken.

Alleen als er een zeer dringende reden is waardoor u op dat moment niet kunt meewerken aan het huisbezoek, zullen er geen gevolgen zijn voor uw uitkering. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat u, net op het moment dat de gemeenteambtenaar voor uw deur staat, naar het ziekenhuis moet voor een operatie. U begrijpt dat een dergelijke reden zich niet vaak zal voordoen.

De volgende omstandigheden zijn in elk geval geen dringende reden om niet mee te werken aan een huisbezoek:

• Het is een puinhoop in uw huis
• Er zijn andere mensen in uw huis (bezoek)
• U moet eerst toestemming hebben van medebewoners of uw huisbaas
• U heeft een afspraak waar u per se naar toe moet

En als er al sprake is van een geldige dringende reden, dan zal het huisbezoek op een later tijdstip alsnog moeten plaatsvinden.

Onrechtmatig verkregen bewijs

De gemeente heeft de vergaarde informatie tijdens een huisbezoek onrechtmatig verkregen als er onvoldoende redenen waren voor een huisbezoek, terwijl dit toch heeft plaatsgevonden. De gemeente moet bewijzen of u daadwerkelijk heeft ingestemd met een huisbezoek als u dit betwist.

Het gevolg van dergelijk onrechtmatig verkregen bewijs is dat deze informatie niet gebruikt mag worden om te bewijzen dat u misschien geen recht hebt op uitkering. Daarnaast zou u een klacht kunnen indienen tegen de sociaal rechercheurs omdat zij de regels hebben overtreden. Ook kunt u dan in aanmerking komen voor een (beperkte) schadevergoeding. Een bedrag van 200 euro per onrechtmatig huisbezoek wordt in het algemeen beschouwd als een passende schadevergoeding.

Een voorbeeld.

U ontvangt een bijstandsuitkering. De sociaal rechercheurs Peter en Marjan bellen bij u aan. Zij legitimeren zich als bijzondere opsporingsambtenaren. Zij vertellen u dat zij zich afvragen of u wel op het adres woont. De reden daarvoor is dat u de laatste tijd heel vaak bent verhuisd en dat u bij observatie van de woning nauwelijks bent gezien. Ook de buren zeggen u niet te kennen. Daarom willen zij nu uw woning bekijken.

Daarna moeten Peter en Marjan uitleggen wat er gebeurd als u niet meewerkt aan het huisbezoek. Dit zal in dit geval tot gevolg hebben dat de uitkering wordt geweigerd, omdat vanwege twijfels over uw woonsituatie het recht op bijstand dan niet kan worden vastgesteld. Maar als er alleen maar een anonieme tip is binnengekomen dat u niet op dit adres woont, dan moeten zij u uitleggen dat het niet meewerken geen gevolgen heeft voor uw uitkering.

Stel dat Peter en Marjan in dat laatste geval toch uw woning betreden of u niet vertellen dat niet meewerken aan het huisbezoek geen gevolgen heeft voor uw uitkering. Dan is het bewijs dat met het huisbezoek is verkregen onrechtmatig en mag het niet gebruikt worden. Het gevolg daarvan kan dan weer zijn dat de gemeente niet kan bewijzen dat u geen recht op uitkering hebt.