Verplichtingen in de bijstand: de arbeidsplicht

Iedereen van 18 tot 65 jaar met een bijstandsuitkering is verplicht om naar werk te zoeken en werk te aanvaarden. Er geldt alleen een uitzondering voor de alleenstaande ouder met een kind jonger dan vijf jaar.

Alle werkzaamheden zijn geschikt. Als u bepaald werk wordt aangeboden mag u dit dus niet weigeren. Op deze regel zijn vier uitzonderingen:

• werkzaamheden in de sociale werkvoorziening
• werkzaamheden die niet algemeen geaccepteerd zijn, zoals prostitutie
• werkzaamheden die ingaan tegen de integriteit van de persoon, zoals werkzaamheden die gewetensbezwaren oproepen
• werkzaamheden die als dwangarbeid zouden zijn aan te merken

Wat is Work-First?

Als u een bijstandsuitkering aanvraagt, kan de gemeente u direct verwijzen naar een Work-First project van de gemeente. Een Work-First of een Werk-loont-project is een project waarbij u een tijdelijke arbeidsovereenkomst krijgt, bijvoorbeeld van drie maanden, met een bedrijf dat door de gemeente is opgericht.

U krijgt in deze drie maanden de gelegenheid om (meer) werkervaring op te doen. De nadruk ligt op het ontwikkelen en versterken van werknemersvaardigheden zoals samenwerken, doorwerken, plannen, steun vragen en geven aan collega’s e.d. Daarnaast wordt gekeken of u wellicht direct aansluitend bij een andere werkgever aan de slag kan.

De gemeente mag u alleen doorverwijzen naar een Work-First project als het werk en de daarbij behorende re-integratieactiviteiten ook het beste bij u passen. Als bijvoorbeeld de kans op werk door middel van een ander traject veel groter is, dan is het maar de vraag of het Work-First traject voor u het aangewezen re-integratie middel is.

Wordt u naar een Work-First project verwezen en bent u het daar niet mee eens, dan kunt u hiertegen bezwaar maken. Let op: bezwaar maken schort de beslissing niet op, dus u zult uw medewerking aan dit project wel moeten verlenen. Desnoods kunt u een voorlopige voorziening aanvragen, waarbij u de rechter vraagt om te worden ontheven van deelname aan het project.

Als u uw medewerking aan een Work-First project weigert, dan zal de gemeente u een maatregel opleggen. Meestal komt deze maatregel erop neer dat u geen uitkering meer krijgt. Als u overweegt om niet deel te nemen aan een Work-First project, win dan juridisch advies in voordat u uw beslissing neemt.

Solliciteren

De arbeidsplicht in de bijstand brengt met zich mee dat u actief naar werk moet zoeken. U doet dat door:

• kranten, vacaturesites e.d door te nemen en te reageren op hierin vermelde vacatures
• vacaturedatabanken van het UWV Werkbedrijf door te nemen en reageren op daarin vermelde vacatures
• u in te schrijven bij uitzendbureaus en werk te accepteren wat door het uitzendbureau wordt aangeboden
• u netjes te gedragen in sollicitatieprocedures
• verslag te doen van uw sollicitatieactiviteiten
• alles nalaten waardoor u niet aan het werk komt

Re-integratieplicht

Zolang u nog niet aan het werk kunt, heeft u een re-integratieplicht. Dit houdt in dat de gemeente van u mag verlangen dat u:

• scholing gaat volgen
• vrijwilligerswerk gaat doen
• gaat werken met behoud van uitkering, bijvoorbeeld zogenaamde ‘Doe mee banen’
• aan een traject gaat deelnemen waardoor u uit uw sociaal isolement wordt gehaald
• mee moet werken met een onderzoek waarbij vastgesteld wordt of u nog kunt werken of re-integreren. Dit kan zelfs een onderzoek door een arts zijn.

Alleenstaande ouder met een kind jonger dan vijf jaar

De alleenstaande ouder die de volledige zorg heeft voor een kind tot vijf jaar heeft geen arbeidsplicht. U bent niet automatisch van de arbeidsplicht af, u moet zelf verzoeken om ontheffing van de arbeidsplicht.

Sinds 1 januari 2012 wordt de ontheffing nog maar een keer verleend gedurende maximaal 5 jaar, ongeacht het aantal kinderen dat u krijgt. Als uw kind 5 wordt, wordt de ontheffing automatisch opgeschort. Als u de periode van 5 jaar nog niet hebt verbruikt en u krijgt daarna nog een kind, dan kunt u nog ontheven worden voor de resterende duur.

Een voorbeeld.

Sanne is alleenstaande en heeft een bijstandsuitkering. Zij krijgt een dochter, Marlies. Sanne vraagt om ontheffing van de arbeidsplicht. De gemeente kent deze toe. Na twee jaar is Sanne het thuiszitten beu. Zij vraagt om de ontheffing stop te zetten. Twee jaar later is Sanne opnieuw zwanger. Als zij bevalt, kan zij nog 4 jaar ontheven worden van de arbeidsplicht.

Als u in de periode waarin u recht hebt op ontheffing verhuist naar een andere gemeente, dan wordt de ontheffing in die gemeente voortgezet, ook voor de resterende duur.

Re-integratieplicht

Als u een alleenstaande ouder bent, die ontheven is van de arbeidsplicht, heeft u nog wel een re-integratieplicht. Binnen zes maanden na het verlenen van de ontheffing stelt de gemeente samen met u een plan van aanpak op. Meestal zal u dan een scholingsvoorstel worden gedaan.

U bent dan verplicht deel te nemen aan scholing die u door de gemeente wordt aangeboden. Uiteraard moet de gemeente wel zorgen voor kinderopvang of de extra kosten die dat met zich meebrengt vergoeden. De gemeente zal gedurende de ontheffing het plan van aanpak om de zes maanden evalueren en als dat nodig is aanpassen. Als u niet voldoende meewerkt aan uw re-integratie loopt u het risico dat de ontheffing wordt ingetrokken en dat bovendien ook uw uitkering tijdelijk wordt verlaagd.

Alleenstaande ouder met een kind van vijf tot twaalf jaar

Voor alleenstaande ouders met kinderen van 5 tot 12 jaar geldt dat de verplichting om te werken pas kan worden opgelegd als dat ook mogelijk is. Er moet natuurlijk, als dat nodig is, tussen- en naschoolse kinderopvang zijn geregeld. Dat hoeft geen professionele opvang te zijn, maar kan ook de buurvrouw zijn of een grootouder.

Daarnaast moet natuurlijk gekeken worden of uw kind bij een dergelijke opvang terecht kan. Als er een wachtlijst is, is er geen kinderopvang beschikbaar. Tenslotte is niet elke opvang geschikt voor uw kind. Als uw kind bijvoorbeeld gedragsproblemen heeft, kan het niet zomaar op elk opvangadres terecht. De gemeente moet dit dus goed onderzoeken voordat de arbeidsplicht wordt opgelegd.

Als werk vanwege de zorg voor een of meer kinderen onmogelijk blijkt, dan geldt er in elk geval wel een scholingsplicht. U bent dus verplicht deel te nemen aan scholing die u door de gemeente wordt aangeboden. Uiteraard moet de gemeente wel zorgen voor kinderopvang of de extra kosten die dat met zich meebrengt vergoeden.

Ontheffing arbeidsplicht

Als u niet kunt werken, kunt u tijdelijk ontheven worden van de arbeidsplicht. Dat gebeurt echter niet zomaar. De wet zegt dat daarvoor dringende redenen nodig zijn en dat geeft al aan dat het om een bijzondere situatie gaat.

Bovendien is de ontheffing tijdelijk. De duur van de ontheffing is weer afhankelijk van uw situatie. Het kan dus gaan om een paar maanden, maar ook om een jaar. De gemeente bekijkt periodiek of de ontheffing verlengd wordt.

De volgende situaties kunnen dringende redenen zijn om u tijdelijk te ontheffen van de arbeidsplicht:

• u moet als alleenstaande ouder zorgen voor één of meer kinderen die jonger zijn dan 5 jaar of voor een gehandicapt kind jonger dan 18 jaar
• u bent volledig arbeidsongeschikt bent
• er is sprake van uitzonderlijke medische en/of sociale omstandigheden, denk bijvoorbeeld aan ernstige verslavingsproblemen
• u bent aan het deelnemen aan een traject richting arbeidsmarkt. U wordt dan ontheven voor zover de arbeidsplicht een belemmering is voor het traject.

U krijgt geen ontheffing wordt verleend:

• omdat u ouder bent dan 57½ jaar
• omdat u gedeeltelijk arbeidsongeschikt bent of arbeidsgehandicapt
• omdat u vrijwilligerswerk of onbetaalde arbeid verricht of een onverplichte scholing volgt. Uitzonderingen hierop zijn weer wel mogelijk als dit een opstap is naar betaald werk

Gehuwden en zorg voor kinderen

Als u gehuwd bent, geldt de arbeidsplicht voor u beiden. Als u kinderen jonger dan 5 jaar heeft, kan een van u beiden tijdelijk worden ontheven van de arbeidsplicht. De partner met de ontheffing heeft dan wel weer een scholingsplicht.

Opheffen belemmeringen

Als u niet kunt werken omdat er belemmeringen zijn, zal de gemeente kijken hoe deze belemmeringen kunnen worden weggenomen.

Een voorbeeld.

U moet zorgen voor een kind van 5 jaar oud. Als alleenstaande ouder kunt u alleen werken als er tussentijdse en naschoolse opvang geregeld kan worden. Deze belemmering moet dus worden weggenomen. Dat kan doordat de gemeente u bijzondere bijstand verleent voor naschoolse opvang.

De omstandigheid dat u voor kleine kinderen moet zorgen is dus onvoldoende om u als alleenstaande ouder een tijdelijke ontheffing van de arbeidsplicht te verlenen. Een ontheffing kan dus nooit een automatisme zijn. Het verlenen van de ontheffing moet gebaseerd zijn op de omstandigheden van uw individuele geval.