Daar wordt aan de deur geklopt! Wie zou dat zijn?
Helaas is het steeds vaker niet de Sint, maar de overheid die aan de deur klopt. En de overheid doet dat niet om cadeautjes te brengen, maar om te controleren of er geen misbruik van een uitkering of voorziening wordt gemaakt.
Het is belangrijk om te weten dat u niet automatisch verplicht bent om goedkeuring te verlenen aan zo’n huisbezoek. In 2006 is er in een procedure bij de rechtbank Amsterdam met succes aangevoerd dat het afleggen van een huisbezoek strijdig is met het recht op privacy en dat het gebruik van daardoor verkregen bewijs onder omstandigheden strijdig is met het recht op een eerlijk proces. De rechtbank Amsterdam heeft daarbij het gebruik van huisbezoeken als standaard onderzoeksmiddel verboden.
In 2007 bekrachtigde de Centrale Raad van Beroep (CRvB) in hoger beroep deze uitspraak en oordeelde dat het afleggen van een huisbezoek uitsluitend is toegestaan ingeval van een redelijke grond en ná verkrijging van toestemming in de zin van “informed consent” op straffe van uitsluiting van het op andere wijze verkregen bewijs.
Na deze uitspraak is er in 2013 nieuwe wetgeving gekomen om het voor de overheid makkelijker te maken om huisbezoeken af te dwingen. In de sociale zekerheidswetgeving zijn de waarborgen ter voorkoming van misbruik zoals de CRvB had aangegeven bewust uit de wet gelaten. Is de kous daarmee af en moet je nu elk huisbezoek verplicht toelaten? Nee, integendeel zelfs. De uitspraak van de CRvB is nu belangrijker dan ooit, want uitvoering van het huisbezoek op de in de Nederlandse wet beschreven wijze is strijdig met de internationale mensenrechtenverdragen. Het is daarom belangrijk dat u vóór ondertekening van een toestemmingsformulier eerst vraagt waarom de overheid bij u op de stoep staat. Neem in geen geval genoegen met de enkele opmerking dat het huisbezoek in de wet staat en dat weigering tot medewerking daarom zal worden bestraft met matiging van de uitkering of het pensioen, want dat houdt meestal geen stand.
Wat is wel een redelijke grond?
Er is uitsluitend sprake van een redelijke grond als er in een specifieke zaak naast een objectief en concreet vermoeden van fraude ook sprake is van een noodzaak van het afleggen van het huisbezoek. Dat wil zeggen dat de gewenste informatie niet op andere, minder ingrijpende wijze kan worden verkregen zoals bijvoorbeeld door toezending van informatieformulieren of een gesprek op kantoor bij het betreffende bestuursorgaan (Sociale Dienst, UWV, Sociale Verzekeringsbank).
Wat is informed consent?
Informed consent is geen “gewone” toestemming voor het betreden van de woning. Informed consent is vrijwillige, weloverwegen en doelbewuste goedkeuring na verkrijging van volledige informatie over de reden en het doel van het huisbezoek (zie redelijke grond). Hierbij moet uitleg gegeven worden over het feit dat u niet verplicht bent om betreding van de woning toe te staan en aangegeven worden wat de gevolgen zijn als u een huisbezoek weigert. Als er geen sprake is van informed consent vóór het betreden van de woning is er geen geldig huisbezoek en mogen eventueel afgelegde verklaringen of gevonden bewijzen niet tegen u worden gebruikt.
De bewijslast voor zowel het bestaan van de redelijke grond als de informed consent berust volledig bij de overheid. Als dus niet helder en volledig in het goedkeuringsformulier staat waarom en met welk doel het huisbezoek wordt afgelegd – waaronder ook een uitleg waarom de informatie niet op andere wijze kan worden ingewonnen – is het verstandig hiernaar te vragen. Als men daar geen antwoord op wil geven, laat uw verzoek en de reactie daarop dan opnemen in het rapport, en/of maak daar onmiddellijk na het vertrek van de ambtenaren – bij voorkeur schriftelijk – melding van bij het bestuursorgaan. Als u twijfelt of er in uw geval sprake is (geweest) van een rechtsgeldig huisbezoek, bel dan een advocaat voor de huisbezoekambtenaren binnen te laten, bij voorkeur een gespecialiseerd in deze materie.”
Peter Kuijper is specialist op het gebied van de sociale zekerheid en als advocaat verbonden aan Advocatenkantoor Kuijper.