De afwikkeling van een niet-standaard nalatenschap

Als er geen sprake is van een min of meer standaard nalatenschap, kan de afwikkeling een stuk lastiger zijn. U moet dan bijvoorbeeld denken aan een nalatenschap die beneficiair aanvaard is en waarbij een zogenaamde wettelijke vereffening moet plaatsvinden. Dit laatste houdt in dat er een aantal wettelijke regels gevolgd moet worden.

Wanneer zijn de regels van de wettelijke vereffening van toepassing?

De regels van de wettelijke vereffening van een nalatenschap moeten gevolgd worden als:

• de nalatenschap beneficiair aanvaard is
• de rechtbank een vereffenaar benoemd heeft

Vereffening na beneficiaire aanvaarding door de erfgenamen

Op een aantal uitzonderingen na moet na een beneficiaire aanvaarding van een nalatenschap de zogenaamde wettelijke vereffening plaatsvinden.

Volgens de wet zijn in die situatie alle erfgenamen gezamenlijk de vereffenaars. Zij zijn dus samen verantwoordelijk voor de afwikkeling van de nalatenschap. De erfgenamen mogen daarbij dus niet op eigen houtje opereren. Dat mag een erfgenaam overigens wel als het gaat om:

• handelingen van gewoon onderhoud en tot behoud van nalatenschapsgoederen
• handelingen die geen uitstel kunnen lijden
• handelingen als u de enig erfgenaam bent

Om tot de afwikkeling van de nalatenschap op basis van de regels van de wettelijke vereffening te komen, moet u (samen met de andere erfgenamen) een aantal stappen doorlopen:

1.
Van de nalatenschap moet een beschrijving worden gemaakt. Deze beschrijving, ook wel boedelbeschrijving genoemd, moet verplicht worden opgesteld en moet een overzicht geven van de bezittingen en schulden van de nalatenschap.

Deze boedelbeschrijving hoeft niet verplicht door een notaris te worden opgesteld.

2.
De boedelbeschrijving moet worden gedeponeerd bij het kantoor van de boedelnotaris of (als deze ontbreekt) bij de griffie van de rechtbank. Het doel hiervan is dat de overige erfgenamen en eventuele belanghebbende schuldeisers de boedelbeschrijving kunnen inzien.

Als er geen redelijk belang is bij het deponeren van de boedelbeschrijving (omdat het bijvoorbeeld gaat om een hele eenvoudige nalatenschap waarbij eventuele schuldeisers direct betaald kunnen worden), kunt u de kantonrechter als erfgenamen verzoeken om u te ontheffen van deze deponeringsplicht.

3.
Als het saldo van de nalatenschap negatief is, heeft u met de andere erfgenamen de plicht om hiervan mededeling te doen aan de kantonrechter. De kantonrechter kan in dat geval een aantal aanvullende instructies geven.

4.
De erfgenamen-vereffenaars moeten de schuldeisers van de nalatenschap aanschrijven en hen in de gelegenheid stellen om te melden wat zij te vorderen hebben.

De reden hiervoor is dat de wettelijke vereffening er in eerste instantie is om ervoor te zorgen dat de schuldeisers van de nalatenschap hun vorderingen voldaan krijgen. Pas als er dan nog wat overblijft, mogen de erfgenamen dit onderling verdelen.

5.
Als het adres van een schuldeiser onbekend is, moet dit ook aan de kantonrechter worden gemeld. De kantonrechter kan dan aanwijzingen geven met als doel deze schuldeiser(s) alsnog op te sporen.

6.
Als niet alle erfgenamen bekend zijn of als er onzekerheid bestaat over het in leven zijn van enkele erfgenamen, moeten de overige erfgenamen bijvoorbeeld door middel van oproepingen (advertenties) in veel gelezen dagbladen proberen de andere erfgenamen alsnog op te sporen.

Kantonrechter kan eventueel extra instructies opleggen

Afhankelijk van de situatie kan de kantonrechter u en de overige erfgenamen-vereffenaars een aantal instructies opleggen.

Zo kan de kantonrechter bepalen dat de erfgenamen een lijst van de door hen erkende en betwiste vorderingen en aanspraken op de nalatenschap bij de boedelnotaris of de griffie van de rechtbank moeten deponeren.

De erfgenamen en schuldeisers moeten hiervan vervolgens in kennis gesteld worden. Deze lijst gaat alleen over de schuldenkant van de nalatenschap en geeft aan de status van de vordering (erkend of betwist).

Ook kan de kantonrechter bepalen dat de erfgenamen binnen een bepaalde tijd schriftelijk rekening en verantwoording afleggen over de afwikkeling van de nalatenschap. Dit schriftelijke document inclusief een lijst waarop staat wie wat ontvangen heeft moet dan gedeponeerd worden bij de boedelnotaris of de griffie van de rechtbank.

De kantonrechter kan hier verder de verplichting aan verbinden om het deponeren van dit document bekend te maken in een aantal dagbladen en/of in de Staatscourant.

Belanghebbenden kunnen dan binnen één maand tegen deze rekening en verantwoording en uitdelingslijst in verzet komen.

De vereffening en de uitbetaling

Als u samen met de overigen erfgenamen de bovengenoemde stappen (1 tot en met 6) doorlopen heeft en een duidelijk beeld ontstaan is van de omvang van de nalatenschap, moeten de schuldeisers betaald worden.

Blijft er daarna nog een positief saldo over, dan moet dit worden verdeeld onder de erfgenamen, ieder naar rato zijn of haar erfdeel.

Als zich later toch nog een schuldeiser meldt, heeft deze meestal het recht om het aan de erfgenamen betaalde geld ‘terug te halen’. Er is in principe geen wettelijke termijn waarbinnen deze schuldeiser zich moet melden.

Wel kan de kantonrechter de erfgenamen de verplichting opleggen om via een advertentie in een of meer landelijke dagbladen schuldeisers op te roepen voor een bepaalde datum bij de boedelnotaris of bij de kantonrechter melding te maken van hun vorderingen.

Nalatenschap met geringe baten

Het kan soms voorkomen dat de nalatenschap zo gering is dat het doorlopen van de wettelijke vereffeningsprocedure in feite zinloos is. Elke erfgenaam kan in die situatie de kantonrechter verzoeken om de nalatenschap kosteloos te laten vereffenen.

Dit komt er in de praktijk op neer dat er voor de geringe afwikkelingswerkzaamheden geen kosten ten laste van de boedel worden gebracht of dat de vereffening wordt opgeheven.

Let op: als erfgenaam-vereffenaar loopt u risico’s

De hierboven beschreven wettelijke vereffeningsprocedure kent nogal wat regels. Als u zich als erfgenaam echter niet aan deze regels houdt, loopt u het risico dat u met uw eigen vermogen aansprakelijk bent voor de schulden van de nalatenschap. Er moet u dan wel een ernstig verwijt kunnen worden gemaakt.

Het is om die reden verstandig om in deze situatie advies in te winnen bij een notaris en de verdeling van de nalatenschap vast te laten leggen in een notariële akte.

Vereffening door een door de rechtbank benoemde vereffenaar

Behalve bij beneficiaire aanvaarding worden de regels van de wettelijke vereffening ook gevolg in een situatie waarbij de rechtbank een vereffenaar benoemd heeft. Deze benoeming kan plaatsvinden op verzoek van:

1. het openbaar ministerie (OM), bijvoorbeeld als er geen erfgenamen zijn of de nalatenschap onbeheerd is
2. een schuldeiser van de nalatenschap, bijvoorbeeld als de nalatenschap ontoereikend is om alle schulden te kunnen betalen of omdat erfgenamen al tot verdeling van de nalatenschap willen overgaan terwijl nog niet alle schulden zijn voldaan
3. een erfgenaam

Als de rechter een vereffenaar benoemd heeft, zal deze vereffenaar de volledige wettelijke vereffening moeten volgen.

Taken en rol van de door de rechtbank benoemde vereffenaar

De door de rechtbank benoemde vereffenaar beheert de nalatenschap en hij vertegenwoordigt de erfgenamen. Hij maakt een boedelbeschrijving en roept schuldeisers op door middel van advertenties in dagbladen om hun vorderingen in te dienen.

Hij wijst een boedelnotaris aan, spoort zonodig erfgenamen op en maakt goederen te gelde voor zover nodig voor de voldoening van nalatenschapsschulden. Hij maakt een zogenaamde uitdelingslijst legt rekening en verantwoording af aan de rechter en geeft een eventueel overschot na vereffening af aan de erfgenamen.